Türkiye'de ilk kez yüzde 100 Yerli ve Milli Türbin Üretildi, Tasarım ve Testleri ilk kez TOBB ETÜ'de Gerçekleşti

Türkiye’de ‘yüzde 100 yerli ve milli üretim’ hidroelektrik santral türbini ile başladı. Daha önce sadece yurt dışından getirilerek hidro elektrik santrallere takılabilen türbinler, TÜBİTAK destekli Milhes projesiyle ilk tez Türkiye’de üretildi. Antalya’daki Kepez-1 Hes’in eskiyen türbini söküldü ve yerine tamamı Türkiye’de son teknoloji ile tasarlanan, test edilen ve üretilen yenisi takılmaya başlandı.

Milhes kapsamında; türbinlerin üretiminde en kritik aşama olan ‘model türbin’in tasarımı ve test edilmesi de, Türkiye’de ilk kez TOBB ETÜ’de gerçekleştirildi. TOBB ETÜ’de gerçekleştirilen Kepez-1’in model türbin testi ekonomiye 400 bin euroluk döviz tasarrufu sağladı.

Türkiye’nin birçok alanda sürdürdüğü “Yüzde 100 yerli ve milli üretimin sağlanması” çalışmalarında ilk iyi haber, hidro elektrik santrallerde (HES) kullanılan türbinlerin üretiminden geldi. Türkiye’de şimdiye kadar inşa edilen HES’lere elektrik üretmek için takılan türbinler, yurt dışından alınıyordu. 2015 yılında başlatılan “Hidro Elektrik Santral Bileşenlerinin Yerli Olarak Tasarımı ve Üretimi (MİLHES) Projesi” ile ilk kez, Antalya-Düden Çayı üzerinde kurulu Kepez-1 HES’in türbini, tamamen Türkiye’de üretilerek barajdaki yerine takılma aşamasına geldi.

1960’larda kurulan, 36 bini aşkın konuta elektrik sağlayan ve değiştirilmesi gereken Kepez-1 HES’in türbininin yenilenmesinde en kritik aşama ise ‘model türbin’in üretimi ve test edilmesiydi. Türkiye’de ilk kez;  TOBB ETÜ Su Türbini Tasarım ve Test Merkezinde (ETÜ Hidro) Kepez-1’e takılacak türbinin modeli üretilerek, esas türbinin imalata geçilebilmesi için gerekli test gerçekleştirildi. Testin ardından; imalata hazır tüm teknik resim ve türbine ait katı modeller  türbin üreticisine verildi.

Dört ortaklı projede HES’e takılacak gerçek boyutlardaki türbinin üretimini ise özel sektöre ait İzmir’de kurulu Gimas A.Ş. gerçekleştirdi. Projenin generatör tasarımını TÜBİTAK Marmara Araştırma Merkezi, generatör üretimini TEMSAN yaptı. Yeni türbinin üretiminin Türkiye’de gerçekleşmesi üzerine Mayıs-2018 itibariyle Kepez-1, enerji üretimini durdurdu ve eski ekipman sökülmeye başlandı. Yüzde 100’ü Türkiye’de üretilen yeni ekipman, önümüzdeki aylar boyunca santrale kurulacak. Kepez-1’in Ekim-2018 itibarıyla tamamı yerli, yeni hidrolik ekipmanla tekrar elektrik üretmeye başlaması planlanıyor.

Sadece kamuya ait HES’lerin yenilenme maliyeti 300 milyon Euro 

Toplam 23 milyon TL bütçeli projenin TOBB ETÜ’deki yürütücüsü Mühendislik Fakültesi Makine Mühendisliği Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Selin ARADAĞ ÇELEBİOĞLU, Kepez-1 HES gibi kapasitede bir santral için türbinin tasarım ve üretimi hariç,  sadece model testlerinin yurt dışında gerçekleştirilmesinin maliyetinin 400 bin euro olduğunu bildirdi. TOBB ETÜ’de kurulan Su Türbini Tasarım ve Test Merkezinde Kepez-1 projesi ile bir model türbinin ilk kez belgelendirildiğini ifade eden Prof. Dr. Aradağ Çelebioğlu şöyle konuştu:

“Türkiye’de 600’ün üzerinde kayıtlı hidroelektrik santral var. Bunlardan bazıları özel sektöre, bazıları ise kamuya ait. Özellikle Keban ve Karakaya gibi büyük hidroelektrik santraller, türbin dahil çeşitli parçalar için yenilenme ve rehabilitasyon ihtiyacı duyuyor. Büyük santrallerin her birinin yenilenmesi yaklaşık 50 milyon Euro, Kepez gibi daha küçük santrallerin yenilenmesinin 5 milyon Euro civarında rakamlara mal olması öngörülüyor. Sadece kamuya ait santrallerin yenilenmesi kabaca bir hesapla 250-300 milyon Euro’ya ulaşabilir.”

Dünyanın en büyük model türbin tasarım ve test merkeziyiz

Prof. Dr. Aradağ Çelebioğlu özel veya kamu, tüm yeni santrallerin model türbinlerinin testini gerçekleştirebileceklerini, çünkü 2 MW ile dünyanın en yüksek kapasiteli test merkezi durumunda olduklarını söyledi. Prof. Dr. Aradağ Çelebioğlu, proje kapsamında şimdiye kadar TOBB ETÜ’de yaklaşık 30 kişinin çalıştığını anlatarak, bilgisayar destekli tasarım sorumluluğunu Su Türbini Tasarım ve Test Merkezi yöneticisi olarak kendisinin, model türbin tasarım ve test sorumluluğunu merkezin koordinatörü Dr. Kutay Çelebioğlu’nun, model üretim sorumluluğunu ise yine Makine Mühendisliği Bölümü Öğretim Üyesi Dr. Yiğit Taşçıoğlu’nun üstlendiğini bildirdi.

Projede 4 öğretim üyesi, 2 mühendis, 2 teknisyen ile çok sayıda yüksek lisans, doktora ve lisans düzeyinde öğrencinin görev aldığını vurgulayan Prof. Dr. Aradağ Çelebioğlu, “Projenin başlangıcından beri bizimle olan mühendisler, yüksek lisans ve doktora öğrencilerinin bir kısmı projedeki görevleri bitince çeşitli üniversitelerde öğretim üyesi, yurt dışı ve içi firmalarda aynı konularda TOBB ETÜ’nün üniversite-sanayi işbirliği misyonuna hizmet ederek  mühendis olarak çalışmaya başlamışlardır” dedi.

HES Türbinlerinin üretiminde tasarım ve test merkezleri kritik önemde

Prof. Dr. Aradağ Çelebioğlu; model türbinlerin, HES’e takılacak olan büyük türbinlerin daha küçük boyutta üretilmiş hali olduğunu anlatarak, TOBB ETÜ Su Türbini Tasarım ve Test Merkezindeki 1.000 metreküplük havuzdaki suyun, esas türbinin takılacağı santraldeki suyun muhtemel tüm debi ve yükseklik değerlerinin aynısı sağlanarak model türbinin test edildiği sistemden geçirildiğini kaydetti.  Böylece baraja takılacak türbinin birçok özelliği ile birlikte çok çeşitli çalışma koşulları için veriminin ölçüldüğünü bildirdi. Model türbinin çalıştırılması ile alınan sonuçlara göre, gerekirse bilgisayar ortamındaki tasarımlarda değişiklikler yapıldığını vurgulayan Prof. Dr. Aradağ Çelebioğlu, testlerin başarı ile bitiminde santrale konulacak türbinin üretime hazır tüm teknik resim ve katı modellerinin hazırlanarak üretici firmaya verildiğini aktardı.

Türkiye’de ilk ve tek olan TOBB ETÜ’deki merkez faaliyete geçmeden önce bu testlerin tamamen yurt dışında yapıldığını anlatan Prof. Aradağ Çelebioğlu, “Ülkemizde baraj mühendisliği konusunda ileri derecede bilgi sahibi olunmasına rağmen, elektromekanik ekipmanın tasarım ve üretimi konusunda bilgi çok azdı. Keban Barajı’nın 2009’da yenilenen su türbinlerinin sadece 1 hafta süren model testlerinin gerçekleşmesi için dışarıya 800 bin Euro ödemiştik. Oysa enerji üretiminin dışa bağımlılığını azaltmak için bu alanda da kendimizi geliştirmeliyiz. Türkiye’de lisansları alınıp kullanıma açılmakta olan çok sayıda HES var. Eğer bunların ve rehabilite edilecek olan tüm eski büyük barajların başta türbin olmak üzere hidrolik ekipmanlarının tasarımını, model testlerini ve üretimini ülkemizde yaparsak ekonomimize  kalacak olan para milyar dolarlar civarındadır” dedi.

MİLHES Projesi, 5 yılda gerçekleştirildi

• Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu, 2013 yılında MİLHES Projesinin başlatılmasını kararlaştırdı.
• Aynı yıl TÜBİTAK, MİLHES’i gerçekleştirmek için proje çağrısına çıktı. Proje çağrısı yapıldığı tarihte TOBB ETÜ Su Türbini Tasarım ve Test Merkezini kurma çalışmaları da sürüyordu.
• 2015 yılı Şubat ayında TOBB ETÜ ve diğer ortakları Kepez-1’in MİLHES Projesini resmen üstlendi.
• Eğer TOBB ETÜ Su Türbini Tasarım ve Test Merkezi kurulmamış olsaydı, MİLHES’in yüzde 100 Türkiye’de gerçekleştirilmesi mümkün olamayacaktı. Merkez, 2017 yılında türbin testi yapabilecek hale geldi.
• 2018 Nisan ayında model türbinin tasarım ve testleri bitirilip belgelendirildi; esas türbinin üretimine başlandı ve halen sürüyor. 
• 2018-Mayıs ayında KEPEZ-1’de elektrik üretimi durdurulup eski ekipmanın sökümü ve yeni ekipmanın takılması çalışmaları başlatıldı.
• Kepez-1’in Ekim-2018 itibarıyla tamamı yerli, yeni hidrolik ekipmanla tekrar elektrik üretmeye başlaması planlanıyor.

Milli Türbin ile ilgili basında yer alan haberler: